De Arbeidstijdenwet is in het leven geroepen ter bescherming van werknemers. Toch blijkt de wet in de praktijk ook weleens nadelig uit te pakken voor hen. Als ze wat meer kunnen verdienen door een extra dienst te draaien als een collega ziek is bijvoorbeeld, en zo voorkomen dat de bezetting te laag is. Ook al gaan bedrijfsbelang en medewerkersbelang dan hand in hand, toch mag het niet. Dan sta je samen aan de verkeerde kant van de wet.
Maar aangezien de Arbeidstijdenwet een prima basis vormt voor gezond roosteren, moet je dat maar voor lief nemen. De wet helpt immers te voorkomen dat mensen te veel werken waardoor ze te zwaar belast worden en ze ziek kunnen worden.
Veel overtredingen
Als bedrijf heb je je aan de wet te houden. Punt. In het geval van de Arbeidstijdenwet zou je dat ook gewoon moeten erkennen en willen: je wilt je personeel immers gezond houden.
De Arbeidstijdenwet is ook volledig geaccepteerd. De voorschriften leveren binnen organisaties nog nauwelijks discussies op. Dat zegt veel over het goede werkklimaat in Nederland.
Door de complexiteit vindt er desondanks een groot aantal overtredingen als het gaat om werktijden en roosters. En daar maalt – bijna – niemand om. Tot ons gevraagd wordt om de personeelsplanning en de roosters te verbeteren. Bij de analyse van de bestaande situatie komen we bij grote organisaties geregeld duizenden overtredingen per kwartaal tegen. Ook bij organisaties die echt goed werkgeverschap nastreven.
Door rood rijden
Het is als door rood rijden: het mag niet, maar je hebt pas een probleem als je betrapt wordt (of een aanrijding veroorzaakt). Overtreed je bij het plannen en roosteren de regels uit de Arbeidstijdenwet, kun je ermee wegkomen… zolang de Inspectie SZW niet langskomt voor een controle.
Komen overtredingen voort uit onvoorziene omstandigheden, dan is er wellicht nog begrip. Bijvoorbeeld als een verpleger een dubbele dienst draait als een collega ziek is. Of een hartchirurg die veertien uur over een operatie doet, terwijl hij officieel maar tien uur achtereen mag werken. Maar gaat het structureel fout in het basisrooster, dan word je als werkgever flink op de vingers getikt.
In speciale gevallen geldt: nood breekt wet
Het is – net als met veel in het leven – geven en nemen. Soms komen de regels de werkgever niet goed uit, soms komen ze de medewerker niet uit. En soms zitten ze er beiden niet op te wachten. Als de situatie erom vraagt om langer of extra te werken. Bijvoorbeeld bij een productiebedrijf een opdracht echt vóór de deadline af moet.
De voorgeschreven rusttijden verbieden dat dan doordat een dienst te lang dreigt te duren of een dagdienst te snel volgt op een nachtdienst. Voor bepaalde beroepen, zoals politieagenten, brandweerpersoneel en ambulancemedewerkers, gelden uitzonderingen. In bijzondere situaties en calamiteiten geldt: nood breekt wet. Dat is apart geregeld in het Arbeidstijdenbesluit.
“Ik wil het toch zelf”
De wet kan ook spelbreker zijn als collega’s onderling willen ruilen. Bijvoorbeeld omdat de één het Nederlands Elftal wil zien spelen. Als de ruiling dan niet kan doorgaan, is het vervelend voor die medewerker. Vaak weten ze wel dat het niet mag, maar: “Ik wil het toch zelf. Dit kan toch wel een keer?” Maar het mag niet.
De wet biedt overigens wel de nodige flexibiliteit, in de vorm van alternatieven om toch aan de voorgeschreven rust te komen. Dus vaak is er alsnog wel een mouw aan te passen. In het kader van de flexibilisering van de arbeidsmarkt en de 24-uurseconomie wordt steeds meer aan de werknemer overgelaten.
Hulp van software
De meeste softwareprogramma’s voor het maken van roosters hebben een ingebouwde controle: als het werkrooster van een medewerker conflicteert met de wet, geeft het systeem een waarschuwing. Ze ondersteunen zodoende de roostermakers, al hebben de programma’s het best zwaar als ze bijvoorbeeld zestien weken vooruit en achteruit moeten rekenen. De materie is nu eenmaal best complex.
Maar het spreekt voor zich dat de planner die deze software tot zijn beschikking heeft, hier een grote voorsprong heeft op een collega die het nog met Excel moet zien te rooien. Dan moet je de wet en alle regels wel heel goed kennen. En dat is eerlijk gezegd een onmogelijke opgave.
Gezond roosteren: betere prestaties
Al wordt de Arbeidstijdenwet soms als last ervaren – doordat die de planning minder flexibel maakt – maar het is toch veel vaker een lust: gezond roosteren zorgt voor gezonde werktijden en voldoende rust. Zo werken medewerkers met meer tevredenheid en leveren ze betere prestaties.
